اصطلاحاتی که هر مدیر سایت باید بداند!

[saberi]

دنیای وب پُر است از اصطلاحات رنگارنگ و گوناگون که بعضا شباهت های زیادی به هم دارند هرچند در مفهوم ممکن است کاملا متمایز و مجزا باشند، اصطلاحاتی که شاید برخی از آنها به نظر بسیار آشنا برسند و برعکس، تعدادی نیز مبهم و تازه، گستره این امر به حدی است که کم تر کسی ادعای از بر بودن مفاهیم تمام آنها را دارد، اما به عنوان مدیر یک سایت یا کسی که علاقمند است برای خود سایتی داشته باشد، دانستن تعدادی از ضروری ترین این اصطلاحات امری حیاتی است، در غیر اینصورت چه بسا ممکن است در برنامه ریزی برای رسیدن به اهدافتان دچار خطا شوید و یا با مشکلات فنی روبرو شده و از ادامه راه منصرف گردید، در این یادداشت می خواهیم فهرست وار لیستی از رایج ترین آنها را با ترکیبی از اصطلاحات پرکاربرد و در عین حال اصطلاحات کم تر رایج، بررسی کنیم.

سایت

سایت یا به طور صحیح تر وبسایت (website) به فضایی بر روی شبکه جهانی وب یا (World Wide Web) اطلاق می شود که می تواند بسته به اهداف و پدیدآورندگان، به صورت شخصی، اداری، شرکتی، سازمانی و... ایجاد شده باشد، یک وبسایت امروزی معمولا مجموعه ای از صفحات مرتبط با خروجی کدهای HTML یا XHTML است که می تواند دربرگیرنده متن، تصویر، صدا، ویدئو و... باشد، این صفحات توسط ابزارهایی استاندارد مانند مرورگرهای وب، قابل خواندن و استفاده هستند، تفاوت عمده یک سایت با عناوین مشابه مانند وبلاگ و صفحات شخصی، در این است که وبسایت ها معمولا تحت دامنه مستقل و بر روی میزبان (سرور) خریداری شده قرار می گیرند که امکانات کاملتری در اختیار مدیر نسبت به وبلاگ قرار می دهد، در صورتی که امکانات وبلاگ معمولا در چارچوب سرویس دهنده تعریف می شود؛ از نظر فنی صفحات وب تحت پروتکلی به نام HTTP یا Hypertext Transfer Protocol به هم مرتبط هستند (و به نوعی یک شبکه جهانی را تشکیل می دهند)، نوع دیگری از این ارتباط نیز در بستر پروتکل امن HTTPS یا Hypertext Transfer Protocol Secure صورت می گیرد؛ به لحاظ تاریخی شبکه جهانی وب یا (World Wide Web) در سال 1990 میلادی توسط یکی از فیزیک دانان سازمان تحقیقات هسته ای اروپا (European Organization for Nuclear Research یا CERN) به نام Tim Berners-Lee ابداع شد و در 1993 استفاده از آن برای عموم، آزاد گردید، البته در ابتدا هنوز پروتکل HTTP و کدهای HTML وجود نداشت و از این شبکه بیشتر برای نقل و انتقال فایل ها و نامه های الکترونیک به صورت متن فرمت بندی نشده یا plain text استفاده می شد.

CMS

CMS یا Content Management System به سیستم های مدیریت محتوای سایت های وب اطلاق می شود که به کمک آنها، کار ایجاد و مدیریت وبسایت ها تا حدود زیادی آسان و سریع می گردد، از CMS برای ایجاد سایت، ارسال و مدیریت مطالب، دریافت نظرات کاربران، ایجاد صفحات جانبی و... استفاده می شود، امکانات و انواع CMS های وب بسیار متفاوت و متنوع هستند و معمولا تحت دو زبان پرکاربرد PHP و ASP نوشته می شوند، یک مدیر سایت برای انتخاب یک CMS مناسب باید حتما اهداف و شرایط خود را در نظر بگیرد و شناخت کاملی از سیستمی که می خواهد از آن استفاده کند داشته باشد، تقریبا تمام CMS ها دارای نقاط ضعف و قوت منحصر به فردی هستند، لذا انتخاب مناسب ترین گزینه، باید با دقت انجام شود، از جمله رایج ترین عناوین سیستم های مدیریت محتوای متن باز یا Open Source می توان جوملا (Joomla)، مامبو (Mambo)، وُردپرس (Wordpress)، ام تی (Movable Type)، نیوک (PHP Nuke)، دروپال (Drupal) و... را نام برد.

دامنه

دامنه یا Domain عناوین اختصاصی آدرس های وب هستند که به منظور تسهیل دسترسی و مدیریت نشانی سایت ها و صفحات وب ایجاد گردیده اند، هر domain با یک DNS یا Domain Name System مدیریت می شود که تعیین کننده میزبان و IP یا Internet Protocol آن است، جالب است که عناوین دامنه ها بیشتر برای انسان ها یا همان کاربران حقیقی مهم است، اما برای مرورگرها و در کل از لحاظ فنی، آدرس یک دامنه با یک IP مشخص مربوط به DNS آن تعریف می شود، یعنی وقتی یک دامین را درخواست می کنید، مرورگر به دنبال IP آن می گردد نه عنوان آن، آدرس دسترسی به یک دامنه معمولا با www یا بدون آن شروع شده و به پسوندهایی مثل com، org، net، ir و... ختم می شود، در انتخاب نام یک دامنه چند نکته اهمیت زیادی دارد، از جمله کوتاه بودن، مفهوم داشتن، راحتی در نوشتن و خواندن نام دامنه. با ثبت یک دامنه مالکیت آن برای دوره ای (مثلا یک ساله یا پنج ساله) به شما تعلق می گیرد و هیچ فرد دیگری نمی تواند عین آن را ثبت کند، با انقضای دوره نیز می توانید مجددا دامنه خود را تمدید نمائید و تا هر زمان این کار را تکرار کنید و مالکیت آن را خود داشته باشید؛ به لحاظ تاریخی استفاده از دامنه ها ی وب  توسط آژانس تحقیقات پیشرفته در زمینه شبکه ARPANET  یا (Advanced Research Projects Agency Network) در سال 1983 میلادی بنیانگذاری شد.

هاست

هاست یا Host در اصطلاح به میزبان سایت های وب گفته می شود، هنگامی که قصد راه اندازی یک سایت را دارید، نیاز به سرور، مقداری حافظه ی هارددیسک بر روی آن سرور و پهنای باند جهت سرویس دهی به بازدیدکنندگان ضروری است، این خدمات را معمولا شرکتهایی تحت عنوان هاستینگ ارائه می دهند که ممکن است شرایط، کیفیت و هزینه خدماتشان متفاوت باشد، معمولا شرکت های معتبر در مراکزی تحت عنوان دیتاسنتر یا محل نگهداری سرورهای وب، که طبق اصول و استاندارهای ایمنی از انواع حوادث محافظت می  شوند، سرور های اختصاصی خود را نگهداری می کنند و عده ای نیز به خاطر هزینه بر بودن این کار و دردسرهای احتمالی، ترجیح می دهند سرورهایشان را در محل هایی به جزء دیتاسنتر نگهداری کنند یا به عنوان واسطه با شرکت های بزرگتر همکاری داشته باشند که این مسائل معمولا باعث بروز مشکلاتی مخصوصا برای کاربران می شود، در انتخاب یک هاست مناسب حتما به محل نگهداری سرورها، امکانات، کیفیت خدمات و پشتیبانی آن حتی المقدور با پرس و جو از کاربران آن، اطلاع کسب کنید، انتخاب برخی هاست های بی کیفیت مخصوصا برای کسانی که آشنایی و مهارت لازم در انتقال سایت به میزبانی دیگر را ندارند، می تواند دردسرهای زیادی ایجاد کند.

فضای هاست

فضای هاست به میزان حجمی گفته می شود که بر روی سرور (اختصاصی یا اشتراکی) به شما تعلق می گیرد، یعنی مثلا فضای 200 مگابایت یعنی تا 200 مگابایت می توانید اطلاعات و فایل روی آن سرور داشته باشید، این فضا معمولا با پرداخت هزینه ی بیشتر، افزایش خواهد یافت که این امر بستگی به نوع پلان هایی دارد که میزبان شما در نظر می گیرد، سعی کنید مقدار فضای مورد نیاز برای سایت خود را تخمین زده و در عین حال همیشه اندکی بیش از میزان تخمین زده، آن را در نظر بگیرید، چون در اکثر کنترل پنل ها، به حداقلی از فضا جهت نگهداری اطلاعات مربوط به log ها، خطا ها، آمار، ایمیل ها و... نیاز است.

پهنای باند

پهنای باند یا Band Width سرور، به حداکثر سقف مجاز انتقال اطلاعات (دانلود و آپلود) بین سرور شما و مرورگر کاربران، معمولا به صورت ماهیانه اطلاق می شود، دقت کنید که هر نوع دریافت یا ارسال اطلاعات شامل این پهنای باند می شود، مثلا دیدن یک سایت و بارگذاری فایل هایی مثل تصویر، استایل css، صفحات html و... در محاسبه میزان مصرف پهنای باند به حساب می آید، حتی دیدن سایت شما توسط ربات های خزنده نیز مقداری از فضای سرور را مصرف می کند (البته چون ربات ها معمولا به متن و تصاویر بیشترین اهمیت را می دهند، میزان حجم مصرفی آنها خیلی کم تر است)، لذا همیشه به این نکته توجه کنید و تا حد ممکن رعایت استانداردهای مصرف بهینه پهنای باند را مد نظر داشته باشید، شاید تصور کنید در سرورهای با پهنای باند به فرض نامحدود، این نکته اهمیتی ندارد، البته از نظر مصرف منابع حق با شماست، اما برای کاربران این موضوع اهمیت زیادی دارد، چه به لحاظ سرعت بارگذاری و چه به لحاظ مسائل مالی و میزان پهنای باندی که آنها از سرویس دهنده اینترنت خود دریافت می کنند.

کنترل پنل

کنترل پنل به محیطی گفته می شود که در آن می توانید امکانات مربوط به سایت خود را مدیریت کنید، سرورهای مختلف معمولا از برنامه های متفاوتی بدین منظور استفاده می کنند، مثلا برنامه Cpanel در سرور لینوکس بیشترین طرفدار را دارد، برخی نیز از Directadmin استفاده می کنند، در سرور های ویندوز نیز معمولا از Parallels Plesk یا کنترل پنل Parallels Helm استفاده می کنند؛ دقت داشته باشید، بیش از اینکه به نام کنترل پنل توجه کنید، به سرویس های ارائه شده توسط هاست خود دقت کنید، همیشه قبل از انتخاب یک کنترل پنل، سعی کنید با پیش نمایشی از آن کار کنید تا با چند و چون آن آشنا شوید.

نام سرور یا DNS

اصطلاح نام سرور یا DNS که به آن کارگذار دامنه نیز می گویند، یکی از حساس ترین مسائل برای یک سایت محسوب می شود، DNS یا Domain Name System در واقع اسامی تخصیص داده شده برای کامپیوترها (سرورها) در بستر شبکه اینترنت هستند که باعث شناسایی و تبدیل (resolve) عنوان نام سرور به IP اختصاصی آن می شود، به این صورت وقتی به یک دامنه مراجعه می شود، در واقع به IP مربوط به DNS سرور آن رجوع شده است، در واقع این سیستم شباهت زیادی به کد تلفن کشورها، کد شهرستان و شماره تماس اختصاصی افراد دارد، با این تفاوت که در اینجا دامنه هایی متشکل از حروف و اعداد به نام سرور و سپس به IP سرورها تبدیل شده و بر این اساس سایت های مختلف از هم شناسایی و تفکیک می شوند، یک تفاوت عمده دیگر در این است که آدرس IP سرور می تواند بدون تغییر عنوان DNS آن، تغییر کند، مثلا DNS فرضی ns1.example.com ممکن است مدتی IP خاصی داشته باشد و سپس به شماره دیگری تغییر کند، بدون اینکه تاثیری در نام آن و روند کاری سایت های زیر مجموعه داشته باشد؛ اعمال تغییرات بر روی DNS دامنه سایت، معمولا از طریق کنترل پنل هایی توسط شرکت های مجاز برای ثبت دامنه، ارائه می شود.

سرور لینوکس

سرور لینوکس به سروری با سیستم عامل مبتنی بر لینوکس (Linux) گفته می شود، همانطور که می دانیم لینوکس یکی از معرف ترین سیستم عامل های متن باز یا open source است که در زمینه سرورهای وب، گزینه بسیار مناسبی برای برنامه های مدیریت سایت، مخصوصا به زبان PHP محسوب می شود و از نرم افزارهای Apache HTTP Server، SSH server و... به خوبی پشتیبانی می کند،  نگهداری و هزینه سرور های مبتنی بر لینوکس معمولا به صرفه تر از سرورهای ویندوز بوده و از سرعت و کیفیت بسیار خوبی نیز برخوردار است (البته به شرطی که توسط شرکت معتبری نگهداری و پشتیبانی شود)؛ اگر از سیستم های مدیریت محتوا مبتنی بر PHP استفاده می کنید، یا قصد دارید سیستم مدیریت سایتتان را به PHP برنامه نویسی کنید، توصیه می کنیم حتما از سرور لینوکس برای میزبانی آن استفاده کنید.

سرور ویندوز

در مقابل سرورهای لینوکس، معمولا سرورهای تحت سیستم عامل ویندوز، ساخت شرکت مایکروسافت قرار می گیرند، ویندوز در مقایسه با لینوکس کارکردهای خاص خودش را دارد و نمی توان گفت که کدام یک بهتر است (بستگی به هدف و نوع زبان برنامه نویسی شما دارد)، مثلا برنامه نویسان زبان ASP الزاما باید در بستر سرور ویندوز سایت خود را برپاکنند،  از طرفی هزینه نگهداری سرورهای ویندوز به دلیل متن باز نبودن و نیاز به پرداخت هزینه و خرید برنامه های مورد نیاز، معمولا بیشتر است، اگر به زبان ASP برنامه نویسی می کنید، ناچارید از سرورهای تحت سیستم عامل ویندوز استفاده کنید، البته سرعت و سازگاری سرورهای ویندوز نیز به خوبی لینوکس است و در ضمن این سرورها معمولا از کدهای PHP نیز در کنار ASP پشتیبانی می کنند.

سرور مجازی

سرور مجازی به حالتی گفته می شود که یک سرور، منابع فیزیکی خود را بین چند دامنه (در واقع بین چند DNS)، به طور مجازی به اشتراک می گذارد، درست مثل حالتی که چند سیستم عامل در یک کامپیوتر نصب شود، با این تفاوت که در اینجا ممکن است همه ی دامنه ها یا تعدادی از آنها به طور همزمان از منابع فیزیکی سرور استفاده کنند، در واقع یک سرور مجازی فضای مجزا و اختصاصی به صورت شبیه سازی شده با یک سرور حقیقی است ولی در واقع فضای سرور بین چند سرور مجازی تقسیم شده است و مشخص است که کیفیت سرورهای مجازی به اندازه یک سرور حقیقی نیست؛ اصطلاح سرور مجازی را نباید با هاست اشتراکی اشتباه گرفت، یک سرور ممکن است به چند سرور مجازی و هر سرور مجازی خود به چند سایت اشتراکی تقسیم شود، بهترین حالت برای سایت های اشتراکی قرار گرفتن روی سرور حقیقی است نه سرور های مجازی؛ سرورهای مجازی بیشتر برای دارندگان سایت های چندگانه و پربازدید مناسب است.

uptime سرور

uptime به زمان تضمین شده ای گویند که طی آن یک سرور بدون وقفه و مشکلی، به سرویس دهی می پردازد، البته در مورد برخی میزبان ها این عبارت چندان مفهومی ندارد، علی رغم اینکه خیلی از آنها عناوینی چون آپ تایم 99 درصد و برخی حتی 100 درصد را شعار می دهند، اما در عمل نهایتا به بالای 95 درصد ختم می شود، البته برخی شرکت های معتبر نیز تلاش می کنند که به وعده های خود عمل کنند تا سایت شما نزدیک به 100 درصد زمان آپتایم داشته باشد، برای اطمینان از اینکه هاست مطمئنی را انتخاب می کنید، بهتر است از آپتایم سایتهای میزبانی شده توسط آن، پیش از خرید، اطلاعات کسب کنید.

down شدن سرور

down شدن سرور در اصطلاح به حالتی گویند که عملکرد عادی سرور به هر دلیل دچار اختلال شود و صفحه درخواستی شما، بارگذاری نگردد، این امر ممکن است دلایل زیادی داشته باشد و تقریبا برای هر سروری پیش می آید، اما اینکه این وقفه چقدر طول بکشد و چند وقت به چند وقت تکرار شود، مسئله ی بسیار مهمی است، در هاست های معتبر به دلیل رعایت مسائل فنی و پیش بینی شدن مسائل احتمالی، معمولا سرورها دیرتر دچار مشکل می شوند و در صورت بروز، مشکل به سرعت رفع می شود، اما در برخی هاست های دیگر به دلیل ضعف سخت افزاری سرور، پشتیبانی ضعیف و... ممکن است این نوع مشکلات زمان بیشتری به طول بکشند و در فواصل کوتاهتری تکرار شوند.

فایل htaccess

htaccess در واقع فایلی متنی (اما بدون پسوند) است که در سرور های مختلف (مخصوصا سرور Apache) برای کنترل عملکردهای آن مورد استفاده قرار می گیرد، این فایل در ریشه سایت یا بین فولدرهای آن به صورت htaccess. (بدون فرمت) وجود دارد (اگر این فایل در سرور شما نیست، می توانید آن را ایجاد کنید) و درون آن دستوراتی خاص به صورت متنی و حروف با قاعده نوشته می شود، به دلیل اینکه فایل  htaccess به صورت مجزا از تنظیمات اصلی سرور است و برای سایتهای مختلف می تواند متفاوت باشد، امروزه از آن به وفور، مخصوصا در سرورهای اشتراکی، برای دوباره نویسی لینک های داینامیک به استاتیک (Rewriting)، کنترل دایرکتوری ها با کلمه عبور (Authorization)، تنظیم اطلاعات مربوط به یونیکد صفحات، مسدود کردن IP، تنظیم و سفارشی کردن صفحات خطا  و ... استفاده می شود؛ در مقابل فایل دیگری به نام httpd.conf وجود دارد که به طور مستقیم و یکپارچه تنظیمات سرور را مدیریت می کند.

فایل php.ini

در کنار فایل htaccess که تنظیمات سرور را مدیریت می کند، در سیستم های مبتنی بر PHP معمولا در سرورها می توان از فایل دیگری به نام php.ini برای کنترل رفتارها و امکانات مربوط به مفسر PHP استفاده کرد، البته این مسئله تا حدود زیادی مخصوصا در سرور های اشتراکی، به اختیارات تعریف شده توسط مدیران هاست برمی گردد، از php.ini می توان به فرض برای غیر فعال یا فعال کردن برخی ویژگی ها در PHP استفاده کرد و تنظیمات پیش فرض را تغییر داد.

پایگاه داده

پایگاه داده یا دیتابیس (Database) به محل نگهداری اطلاعات معمولا به صورت داینامیک گفته می شود، به فرض در یک سیستم مدیریت محتوا، وقتی مطلبی را ارسال می کنید، این مطلب در فیلد های خاصی که درون دیتابیس با عناوین مشخص تعریف شده، ذخیره می گردد تا در هنگام لزوم از اطلاعات آن استفاده شود، در واقع شیوه و ساختار دیتابیس ها شباهت زیادی به دنیای واقعی و به فرض قفسه های یک کتابخانه دارد، در حال حاضر بیشتر سایت ها از این شیوه استفاده می کنند و تقریبا مدیریت یک وبسایت بزرگ بدون استفاده از پایگاه داده غیر قابل تصور است، تنها سایتهای کوچک با صفحات استاتیک و ثابت، آن هم به تعداد کم، بی نیاز از دیتابیس هستند و در سایر موارد بهترین گزینه، استفاده از آن است، دیتابیس ها انواع و کارکردهای مختلف دارند ولی در کل بسیار به هم شبیه هستند، از جمله مهم ترین سیستم های مدیریت پایگاه داده می توان Oracle، Microsoft SQL Server، MySQL و SQLite را نام برد، البته امروزه از MySQL برای برنامه نویسی با PHP و از Microsoft SQL Server برای برنامه نویسی با ASP بیشتر استفاده می شود؛ آموختن اصول کار با پایگاه داده در صورت آشنایی شما با یکی از زبان های برنامه نویسی سمت سرور، کار چندان سختی نیست و تا حدود زیادی می توان طی مدتی کوتاه، بسیاری از مطالب را فرا گرفت.

ایمیل اختصاصی

تصور بسیاری از مردم از ایمیل، محدود به سرویس های رایگان ارائه شده توسط شرکت های معروفی چون یاهو، گوگل، مایکروسافت و... است، اما وقتی برای خود سایتی ایجاد می کنید، در قریب به اتفاق موارد، می توانید ایمیل اختصاصی با عنوان دامنه خود داشته باشید، در سرورهای مختلف و در کنترل پنل آنها قابلیت ایجاد ایمیل های اختصاصی برای دامنه شما وجود دارد و پس از ایجاد حساب کاربری و آدرس، می توانید از برنامه های مدیریت ارسال و دریافت ایمیل مانند Outlook Express یا برنامه های مشابه دیگر استفاده کنید.

DDOS

ddos یا distributed denial of service attack به نوعی حمله و ایجاد اختلال در سرورهای وب گفته می شود که طی آن، معمولا در یک زمان واحد، تعداد زیادی درخواست به یک سرور ارسال می شود و این عمل موجب مختل شدن و نهایتا از کار افتادن آن سرور می شود، ddos یکی از رایج ترین شیوه های ایجاد اختلال برای سرورها در وب است که البته بسته به میزان قدرت مهاجم، قابلیت های نرم افزاری و سخت افزاری سرور، آسیب پذیری نیز در برابر آن متفاوت است، حمله های ddos ممکن است خیلی کوتاه یا در مقابل اگر از آنها جلوگیری نشود، خیلی به طول انجامند و در این مدت سایت شما به کندی بارگذاری شده یا به کل down شود.

MYSQL/SQL Injection

اصطلاح SQL Injection یا MySQL Injection به فرایند نفوذ به پایگاه داده گفته می شود که طی آن از نقاط ضعف برنامه نویسی یک سایت برای تخلیه یا حذف اطلاعات ذخیره شده در پایگاه داده استفاده می شود، رایج ترین روش در این شیوه، استفاده از فرم های وب یا آدرس لینک های یک سایت است، مهاجم با افزودن دستورات خود به لینک های یک سایت یا با فرستادن دستورات خود به صورت متنهای داخل فیلد و فرم های HTML سعی می کند دستوراتی بر روی پایگاه داده اعمال کرده و اطلاعات شما را دستکاری کند، کنترل این نوع حملات در عین سادگی کار حساسی است و باید با دقت بالا تمام کدها و حفره ها بررسی شوند و حتما هر نوع اطلاعات که مخصوصا توسط کاربران دریافت می شود، به صورت سیستماتیک و چند لایه ایمن سازی شوند، آشنایی با شیوه های حفاظت از پایگاه داده در مقابل این نوع حملات نیازمند طرح مباحثی بیشتر است که در این مقاله نمی گنجد.