یکی از تکنولوژی هایی که در سالهای اخیر بحث برانگیز شده و خیلی از کاربران غیر حرفه ای را دچار چالش کرده، تکنولوژی UEFI است. معمولا کاربران زمانی با UEFI به چالش بر می خوردند که می خواهند بر روی کامپیوترشان سیستم عامل نصب کنند. نصب سیستم عامل در کامپیوتری هایی که از تکنولوژی UEFI بهره می برند دارای شرایط خاصی است و آماده نبودن هر کدام از آن باعث شکست در فرایند نصب سیستم عامل می شود. در ادامه مقاله با ما همراه باشید.

BIOS چیست؟
BIOS یا Basic Input/Output System نوعی Firmware یا میان افزار است و اولین برنامه ای است که پس از روشن شدن کامپیوتر، اجرا می شود. این Firmware درون چیپی بر روی مادربورد قرار دارد. BIOS وظیفه راه اندازی اولیه و تست سلامت قطعات ضروری سیستم را به عهده دارد و پس از آن که مطمئن شد همه قطعات سالم هستند و مشکلی ندارند، سیستم عامل را پیدا کرده و کنترل سیستم را به او می سپارد.

اگر کامپیوتر را به عنوان یک خانه در نظر بگیریم، در این صورت می توانیم BIOS را به عنوان سرایدار این خانه به شمار آوریم، سرایداری که قبل از تحویل خانه به صاحب خانه (سیستم عامل)، چک می کند تا خانه، هیچ عیب و ایرادی نداشته باشد و خانه ای بی نقص را تحویل صاحب خانه دهد.

BIOS در بر دارنده کدهای کنترلی عمومی ضروری برای کار با سخت افزار هاست و سیستم عامل و برنامه ها به جای کنترل مستقیم سخت افزار، از BIOS و کنترل های او برای این منظور استفاده می کنند. مثلا برای استفاده از قابلیت Virtualization در CPU، باید این قابلیت فعال شود، اما فعال سازی این قابلیت را نمی توان از درون سیستم عامل انجام داد، بلکه باید از راه تنظیمات BIOS آن را فعال کرد و اگر این قابلیت در BIOS غیر فعال باشد، سیستم عامل نمی تواند از آن بهره گیرد.
اگر به هر دلیلی BIOS از کار نکند، در این صورت سیستم کار نخواهد کرد زیرا از روشن شدن سیستم و چرخش فن ها تا تعیین فرکانس کاری پردازنده و بارگذاری درایورهای لازم برای بوت کردن سیستم عامل بر عهده BIOS است.

BIOS کجاست؟
در مادربرد های قدیمی BIOS در حافظه ROM بر روی مادربرد قرار داشت. در مادربردهای جدیدتر، BIOS در حافظه Flash (و همچنان بر روی BIOS) قرار دارد. قرار گرفتن BIOS در حافظه Flash این امکان را فراهم می کند تا راحت تر بتوان BIOS را Update کرد و Feature های جدید به آن افزود و باگ های آن را از بین برد. البته خطر آلوده شدن BIOS توسط Rootkit های بایوسی هم از معایب قرار گرفتن BIOS در حافظه Flash است.

Dual-BIOS چیست؟
در برخی از مادربرد ها، دو چیپ BIOS قرار داده می شود که یکی از چیپ ها به عنوان چیپ اصلی یا Main BIOS و دیگری به عنوان چیپ پشتیبان یا Backup BIOS است. در صورتی که چیپ Main BIOS دچار مشکل شد و نتوانست سیستم را راه اندازی کند، Backup BIOS وارد عمل شده و با تنظیمات پیشفرض خود، سیستم را راه اندازی می کند.

از آنجایی که BIOS یک حافظه ی "فقط خواندنی" است، بنابراین تنظیمات کاربر بر روی BIOS ذخیره نمی شود. بنابراین کار دیگری که BIOS باید انجام دهد ذخیره کردن تنظیماتی است که کاربر در BIOS انجام می دهد تا در زمانی که کامپیوتر خاموش است این تنظیمات حفظ شود. BIOS این تنظیمات را در حافظه CMOS نگهداری می کند. حافظه CMOS، انرژی خود را از طریق باتری ای که بر روی مادربرد وجود دارد تامین می کند.

اگر این باتری از روی سیستم برداشته شود و یا باتری به هر دلیلی نتواند به انرژی دادن خود به CMOS ادامه دهد، BIOS از تنظیمات پیشفرض خود برای راه اندازی سیستم استفاده خواهد کرد.

UEFI چیست و چه ارتباطی با EFI دارد؟
UEFI عبارت اختصاری Unified Extensible Firmware Interface است و مدل توسعه یافته ای از EFI است و در حقیقت یک رابط نرم افزاری بین سیستم‌عامل و سخت افزار بوده و  جایگزین رابط سخت‌افزار بایوس (BIOS) است. و در حال حاضر در تمام کامپیوترهای شخصی سازگار با آی‌بی‌ام ارائه شده‌است.  UEFI تمامی ویژگی های بایوس را شامل می شود با این مزیت که می‌توان عیب یابی و تعمیرات (یا تنظیمات امنیتی) را بدون نیاز به هیچگونه سیستم‌عاملی انجام داد. EFI اصلی توسط اینتل توسعه داده شده است. EFI برای اولین بار توسط شرکت Intel به عنوان واسطی بین Firmware(مانند BIOS) و سیستم عامل برای کامپیوتر های با معماری IA طراحی و پیاده سازی شد. آخرین نسخه اختصاصی شرکت اینتل از EFI، EFI 1.10 است. در سال 2005 انجمن Unified EFI با هدف صنعتی سازی و توسعه EFI شکل گرفت. این انجمن کار توسعه خود را با EFI 1.10 آغاز کردند. برای اطلاع از ورژن فعلی UEFI می توانید به وب سایت دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
سر بزنید. تصویر زیر رابط کاربری مربوط به مادربرد ASUS را نشان می دهد که از تکنولوژی UEFI بهره مند است.

به نوعی می توانیم UEFI را به عنوان یک BIOS مدرن و پیشرفته با توانایی های بالا در نظربگیریم. وجود تکنولوژی UEFI امکانات خاصی را در اختیار ما قرار می دهد. برخی از این Feature ها عبارتند از: قابلیت Secure Boot، Cryptography، دسترسی های Remote، ابزارهای خطایابی سیستم، رابط کاربری پیشرفته و زیباتر با امکان استفاده از Mouse و فونت های زیباتر، امکان ساخت User Account با دسترسی های مختلف، قالبلیت بوت سریعتر، قابلیت بوت با هارد دیسک GPT، و مواردی از این دست.

مادربردهای جدید دارای بایوس UEFI هستند . در سری جدیدتر عموما قابلیت LEGACY هم حذف شده است و دستگاه های جدید به اجبار باید به صورت UEFI ویندوز نصب شوند.

 
UEFI چه ارتباطی با BIOS دارد؟
UEFI آمد تا جایگزینی برای BIOS باشد، اما در عمل بسیاری از سیستم های UEFI از BIOS هم پشتیبانی می کنند. به نوعی می توانیم UEFI را به عنوان یک BIOS مدرن و پیشرفته با توانایی های بالا در نظربگیریم. وجود تکنولوژی UEFI امکانات خاصی را در اختیار ما قرار می دهد. برخی از این Feature ها عبارتند از: قابلیت Secure Boot، Cryptography، دسترسی های Remote، ابزارهای خطایابی سیستم، رابط کاربری پیشرفته و زیباتر با امکان استفاده از Mouse و فونت های زیباتر، امکان ساخت User Account با دسترسی های مختلف، قالبلیت بوت سریعتر، قابلیت بوت با هارد دیسک GPT، و مواردی از این دست. با تنظیماتی که در BIOS وجود دارد می توانیم انتخاب کنیم که از قابلیت های UEFI استفاده بکنیم یا خیر!  اصطلاح UEFI BIOS به UEFI اشاره دارد و Legacy BIOS نیز به BIOS.

با خواندن اولین سکتور از هارد دیسک و اجرای کدهای آن، سیستم عامل را از هارد دیسک بوت می کند. BIOS کدهای 16 بیتی را اجرا می کند در حالی که امروزه سیستم ها از پردازنده های 32 بیتی و 64 بیتی بهره می برند. این در حالی است که UEFI با اجرای برنامه های EFI (که دارای پسوند .efi هستند) از EFI System Partition که بر روی دیسک قرار دارد، سیستم عامل را بوت می کند.

نصب سیستم عامل در حالت UEFI

برای این که سیستم عامل با موفقیت بر روی سیستم UEFI نصب شود چه شرایطی لازم است؟
1- نوع دیسک.
باید از نوع GPT باشد.
تصاویر زیر گویای این شرط از نصب ویندوز بر روی سیستم UEFI است:
در تصویر 1: ویندوز نمی تواند بر روی دیسک نصب شود، چون از نوع MBR است. در سیستم های EFI، ویندوز تنها بر روی دیسک GPT قابل نصب است. ( دکمه Next غیر فعال است )

در تصویر 2: دیسک از نوع GPT است. بر روی دیسک 3 پارتیشن پیشفرض به همراه یک پارتیشن برای نصب ویندوز می بینید. ( دکمه Next فعال است )

2- نوع سیستم عامل.
تنها نسخه های خاصی از ویندوز هستند که توانایی نصب بر روی سیستم های UEFI را دارند.

برای مشاهده  لیست این سیستم عامل ها به مقاله ی GPT یا GUID Partition Table چیست؟ در لینک زیر مراجعه کنید:

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.

3- فایل های مورد نیاز بوت در حالت UEFI
برای اینکه سیستم عامل با موفقیت نصب شود باید پوشه EFI و محتویات آن که برای بوت کردن در حالت UEFI ضروری هستند وجود داشته باشد.

در سیستم های دارای قابلیت UEFI چرا کاربران تریجیح می دهند همچنان از BIOS استفاده کنند؟
دلیل اول: نوع هارد دیسک.
از آنجایی که بسیاری از کاربران به دلیل بی اطلاعی از تفاوت GPT یا MBR و قابلیت های سیستم خود، نوع هارد دیسک را MBR انتخاب می کنند و سپس به پارتیشن بندی و انتقال فایل ها بر روی پارتیشن ها می کنند، بنابراین نمی توانند از این دیسک برای نصب ویندوز در حالت UEFI استفاده کنند زیرا دیگر به سادگی امکان تبدیل دیسک به GPT وجود ندارد و برای تبدیل MBR به GPT باید تمام پارتیشن ها پاک شوند.
دلیل دوم: نوع سیستم عامل.
همه سیستم عامل ها توانایی نصب در حالت EFI ( یا همان UEFI) را ندارند. برای مثال همانطور که در آموزش GPT چیست اشاره کردیم، از ویندوز 7 به قبل، نسخه های 32 بیتی ویندوز قابل استفاده در حالت UEFI نیستند.
دلیل سوم: نبودن فایل های مورد نیاز بوت در حالت UEFI
برای این که بتوانید در حالت UEFI با DVD یا USB بوت کنید باید حتما فولدری به نام EFI و فایل های آن وجود داشته باشد.

برآورده نشدن هر کدام از شرایط بالا می تواند باعث شکست در فرایند نصب ویندوز شود. بنابراین کاربران ترجیح می دهند تا همچنان از Legacy BIOS استفاده کنند که در این حالت تقریبا همه سیستم عامل ها بدون دردسر نصب می شوند.

واضح است که  UEFI یک رابط کاملا مستقل از سیستم عامل بوده و شامل محیط کاربری گرافیکی، امکان کنترل با ماوس و همچنین اختیار کامل سیستم را به سیستم عامل می دهد. برای برخورداری از قابلیت های  UEFI،  باید ویندوز را به روش UEFI نصب کنیم، که لازم است کمی اطلاعات درباره GPT و تفاوت آن با MBR بخوانید.

GPT مخفف عبارت GUID Partition Table به معنی جدول پارتیشن GUID، استانداردی برای طرح‌بندی جدول پارتیشن در دیسک سخت است.

MBR از ۳۲ بیت برای ذخیره آدرس‌های بلاک منطقی استفاده می‌کند. در دیسک‌هایی که از سکتورهای ۵۱۲ بایتی استفاده می‌کنند، مدخل‌های جدول پارتیشن MBR نهایتاً حجمی با حداکثر اندازه ۲ ترابایت  را اجازه می‌دهند و آدرس‌دهی سکتورهای بالاتر از آن ممکن نیست. تعدادی از تولیدکنندگان دیسک سخت، دیسک‌هایی با سکتورهای 4096 بایتی طراحی کرده‌اند که این محدودیت را تا حدودی برداشته و این مقدار را به ۱۶ ترابایت رسانده است.

GPT از ۶۴ بیت برای آدرس‌های بلاک منطقی استفاده می‌کند و بنابراین می‌توان پارتیشنی با حداکثر اندازه ۲۶۴−۱ سکتور داشت. برای دیسک‌هایی که از سکتورهای ۵۱۲ بایتی استفاده می‌کنند، این مقدار برابر ۹٫۴ زتابایت (۹٫۴ × ۱۰۲۱ بایت) است.

در کل می توان گفت GPT یک فناوری جدیدتر و کاملتر نسبت به MBR  است و میتوان به واسط آن از هارد هایی با ظرفیت بالاتر از 2 ترابایت استفاده نمود! (برای آشنایی با MBR به لینک آخر مقاله مراجعه کنید)

 

 روند کلی کار به صورت زیر خواهد بود:

برای تشخیص این مسئله کافی است مدل مادربورد را در گوگل جستجو نمایید و به سایت سازنده مراجعه کنید و بررسی کنید که آیا مدل مادربورد شما از این قابلیت پشتیبانی میکند یا خیر؟

برای اینکه بفهمیم ویندوز فعلی که نصب شده حالت UEFI است یا خیر در منوی استارت روی Run کلیک می کنیم سپس عبارت MSINFO32 رو تایپ می کنیم و در پنجره باز شده در لیست بدنبال عبارت Bios Mode می گردیم اگر وجود داشت و حالت UEFI بود پس ویندوز ما UEFI و هارد ما GPT است .اگر وجود نداشت ویندوز معمولی نصب شده و ممکن است هارد GPT یا MBR باشد.

توجه: قبل از انجام این کار از اطلاعات هارد خود پشتیبان بگیرید زیرا با این کار کلیه اطلاعات شما از بین خواهد رفت

کلیدهای shift+ F10 رو با هم فشار دهید تا وارد محیط CMD شوید.

UEFI (Unified Extensible Firmware Interface)
یک ویژگی نرم‌افزاری رابط بین سیستم‌عامل و پلاتفرم سخت افزار می‌باشد. این ویژگی جایگزین رابط سخت‌افزار بایوس است. در بررسی‌ها، ویژگی UEFI، تمامی خدمات بایوس را پشتیبانی می‌کند. به وسیله این ویژگی می‌توان عیب یابی و تعمیرات (یا تنظیمات امنیتی) را بدون نیاز به هیچگونه سیستم‌عاملی انجام داد.

GPT (GUID Partition Table)
استانداردی برای طرح‌بندی جدول پارتیشن در دیسک سخت است که از شناسه‌های منحصربه‌فرد سراسری استفاده می‌کند. جی‌پی‌تی طرح‌بندی جدیدتر و پیشرفته تر برای جدول پارتیشن است که به تدریج جایگزین رکورد راه‌انداز اصلی (MBR) می‌شود. همچنین GPT می تواند تا بینهایت Primary Partition ساپورت کند.