شرکت تعاونی شرکتی است که بین اشخاص حقیقی،برای فعالیت در امور مربوط به تولید و توزیع،در جهت اهداف مصرح در قانون بخش تعاونی،به منظور بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضاء از طریق همکاری و تشریک مساعی آن ها،با رعایت قانون مزبور،تشکیل می شود.

در شرکت تعاونی ، حداقل شرکا 7 نفر ، حداقل سرمایه محدودیت ندارد و حداقل هیات مدیره یا مدیران 1 نفر یا بیشتر است . میزان مسئولیت هر یک از شرکا ، در صورت سهامی بودن به میزان مبلغ اسمی هر سهامدار و در غیر سهامی ، با توجه به تراضی شرکا در اساسنامه است. 

این مطلب از منطوق ماده 8 قانون بخش تعاونی که می گوید:"عضو در شرکت های تعاونی،شخصی است حقیقی"مستفاد می شود.نکته قابل ذکر این است که در شرکت های تعاونی،بر خلاف شرکت های تعاونی که در آن ها اصولاَ حق رای شرکاء و سهامداران،با میزان سرمایه آن ها در شرکت ارتباط دارد،حق رای اعضاء،به مقدار سرمایه آن ها بستگی ندارد و هر عضو در مجامع عمومی،بدون توجه به مقدار سرمایه ای که در شرکت تعاونی دارد،دارای یک رای است که به آن اصل هر عضو یک رای می گویند.

تاسیس شرکت های تعاونی بر اساس اقدام مجمع موسس که عبارت از عده ای افراد واجد شرایط عضویت می باشد صورت می گیرد ، تعداد اعضای مجمع عمومی موسس هفت نفر بوده که سه نفر را از بین خود به عنوان هیات موسس انتخاب می نمایند و متعاقباَ هیات اخیر یک نفر نماینده تام الاختیار خود را به اداره کل تعاون معرفی می نماید. هیات موسس اساسنامه شرکت را طبق قانون و مقررات و تطبیق آن با اساسنامه های مقبول وزارت تعاون تنظیم نموده و کلیات طرح پیشنهادی مشتمل بر توجیه ضرورت تشکیل تعاونی ، اعلام تعداد و مشخصات داوطلبانه اولیه عضویت و مهارت ها و تخصص های آنان در تعاونی های تولیدی، چگونگی تهیه سرمایه و میزان سهم هر عضو جهت تامین سرمایه شرکت ، اعلام نام بانک یا موسسه اعتباری، توضیح میزان و چگونگی سرمایه گذاری و مشارکت وزارت خانه ، سازمان و یا شرکت دولتی، وابسته یا تحت پوشش دولت ، بانک ، نهاد انقلاب اسلامی و یا تعاونی دیگر را تهیه می نماید و با تقدیم تقاضانامه کتبی تاسیس شرکت ، اولین مجمع عمومی را جهت تصویب و ثبت اساسنامه و تعیین هیات مدیره و سایر وظایف مجمع عمومی پس از کسب موافقت وزارت یا اداره کل تعاون دعوت کرده و تشکیل می دهد . ( مستفاد از ماده 31 و 32 و بخش الف دستورالعمل تشکیل شرکت ها و اتحادیه های تعاونی ) لازم به تذکر است که اداره تعاون متعاقب وصول مدارک فوق آن را مورد بررسی و اظهارنظر قرار داده و موافقت اولیه خود را اعلام می نماید. 

در اولین جلسه رسمی مجمع عمومی عادی که با شرکت متقاضیان همراه با رسید لازم اتحادیه سهام مقرر تشکیل می شود ، اساسنامه پیشنهادی پس از بحث و بررسی با موافقت حداقل دو سوم اعضاء تصویب شده و اعضایی که با مصوبه آن مجمع در مورد اساسنامه موافقت نداشته باشند می توانند در همان جلسه تقاضای عضویت خود را پس بگیرند. ( مستفاد از تبصره 2 و 3 ماده 32)

حداقل و حداکثر تعداد عضو در تعاونی ها به نسبت سرمایه و فرصت اشتغال و نوع فعالیت و رعایت اصل عدم تمرکز و تداول ثروت به موجب آیین نامه مصوبه وزارت تعاون تعیین می گردد، ولی در هر حال تعداد اعضا از 7 نفر کم تر نخواهد بود. ( ماده 6)

در همان جلسه اول مجمع عمومی عادی اعضاء هیات مدیره انتخاب می گردند و با تشکیل اولین جلسه هیات مدیره ، اسامی و مشخصات کامل اعضای هیات مدیره انتخاب می گردند و با تشکیل اولین جلسه هیات مدیره ، اسامی و مشخصات کامل اعضای هیات مدیره و مدیر عامل و بازرسان شرکت تهیه و جهت بررسی تقدیم اداره کل تعاون می گردد. 

اولین هیات مدیره منتخب شرکت تعاونی مکلف است پس از اعلام قبولی با انجام تشریفات مقرر نسبت به ثبت تعاونی اقدام نمایند. 

جهت ثبت شرکت ها و اتحادیه های تعاونی پس از طرح و تصویب آن ارائه مدارک ذیل در چهار نسخه به اداره ثبت شرکت ها الزامی است . ( مستفاد از ماده 51)

_ صورت جلسه تشکیل مجمع موسس و اولین مجمع عمومی عادی و اسامی اعضا و هیات مدیره منتخب و بازرسان و مدیر عامل شرکت 

_ اساسنامه مصوب مجمع عمومی – درخواست کتبی ثبت – طرح پیشنهادی و ارائه مجوز وزارت تعاون – رسید پرداخت مقدار لازم التادیه سرمایه – مدارک دعوت تشکیل اولین جلسه مجمع عمومی عادی ( موضوع بند 2 ماد ه32)- موافقت نامه تشکیل شرکت یا اتحادیه ( تبصره ماده 51) – مجوز ثبت شرکت یا اتحادیه ( بند 28 ماده 66 و بند 4 ماده 51 )

لازم به تذکر است که به موجب مقررات تعاون سرمایه تامین یا تعهد شده از طرف اعضاء در مرحله تاسیس شرکت نباید کم تر از 51 درصد کل سرمایه شرکت باشد  و هر تعاونی وقتی ثبت و تشکیل می گردد که حداقل یک سوم آن تادیه و در صورتی که به صورت نقدی و جنسی باشد تقدیم و تسلیم شده باشد. اعضاء تعاونی نیز مکلفند مبلغ پرداخت نشده سهم خود را ظرف مدت مقرر در اساسنامه تادیه نمایند. ( ماده 21 )

اداره ثبت شرکت ها موظف است که پس از دریافت اسناد و مدارک لازم نسبت به ثبت تعاونی ها و آگهی در روزنامه رسمی اقدام نماید. ( ماده 52)

عضو در شرکت های تعاونی شخصی است حقیقی که واجد شرایط مندرج در قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بوده و ملتزم به اهداف بخش تعاونی و اساسنامه قانونی آن تعاونی باشد. در تعاونی های تولید عضو باید در تعاونی به کار اشتغال داشته باشد. ( ماده 8 ق. ت. ج. ا) 

شرایط عضویت در تعاونی ها در ماده 9 ( ق. ت. ج. ا) به شرح ذیل احضاء شده است :

• تابعیت جمهوری اسلامی ایران 
  
• عدم ممنوعیت قانونی و حجر و ورشکستگی به تقصیر 
  
• عدم سابقه ارتشاء
  
• اختلاس و کلاهبرداری 
  
• درخواست کتبی عضویت و تعهد رعایت مقررات اساسنامه تعاونی 
  
• عدم عضویت در تعاونی مشابه 
  

خروج عضو از تعاونی اختیاری بوده و نمی توان آن را منع کرد. لیکن در صورتی که خروج نامبرده موجب ضرری برای تعاونی باشد ، ملزم به جبران آن خواهد بود. ( مستفاد از تبصره 1 و 2 ماده 12)

اعضاء تعاونی در صورت پیشنهاد هر یک از مدیران و تصویب مجمع عمومی در موارد ذیل اخراج می گردند :

• از دست دادن هر یک از شرایط عضویت مقرر در این قانون 
  
• عدم رعایت مقررات اساسنامه و سایر تعهدات قانونی پس از هر اخطار کتبی توسط هیات مدیره به فاصله 15 روز و گذشتن 15 روز از تاریخ اخطار دوم با تصویب مجمع عمومی فوق العاده . 
  
• ارتکاب اعمالی که موجب زیان مادی تعاونی شود و وی نتواند ظرف مدت یک سال آن را جبران نماید یا اعمالی که به حیثیت و اعتبار تعاونی لطمه وارد کند یا با تعاونی رقابتی ناسالم بنماید . ( مستفاد از ماده 13 )
  

در صورت فوت عضو ، ورثه او با وجود شرایط لازم عضو تعاونی محسوب می شوند و در صورت تعدد بایستی مابه التفاوت افزایش سهم ناشی از تعدد خود را بپردازند در غیر این صورت و یا اعلام عدم تمایل ، عضویت آن ها لغو می گردد، در صورت لغو عضویت به سبب فوت ، استعفاء ، انحلال ، اخراج ، به موجب اساسنامه و قرارداد منعقده سهم و کلیه حقوق و مطالبات عضو و مطالبات عضو به قیمت روز تقویم و به دیون تعاونی تبدیل می شود که پس از کسر دیون وی به تعاونی ، به او یا ورثه اش پرداخت می شود ، در صورت تقاضای ورثه مبنی بر پرداخت سهم عضو متوفی از عین اموال تعاونی و عدم امکان تراضی یا مصالحه ، چنانچه عین قابل واگذاری بوده و موجب اخلال و ضرر فاحش به اعضا تعاونی نگردد، آن قسمت از مطالبات تسلیم ورثه می گردد. ( مستفاد از مواد 14 و 15 ق. ت. ا. ج)

سهم اعضای تعاونی در تامین سرمایه شرکت تعاونی برابر می باشد مگر آن که مجمع تصویب نماید که اعضاء سهم بیشتری را تادیه نمایند، در این صورت حداقل و حداکثر سهام باید در حدودی باشد که وزارت تعاون متناسب با نوع و تعداد اعضاء تعاونی ها تعیین می نماید. عضو یا اعضاء تعاونی می توانند سهم خود را به دیگر اعضا و یا افراد جدید واجد شرایط با رعایت مقررات واگذار نمایند . ( مستفاد از مواد 20 و 22)

در خاتمه این قسمت متذکر می گردد که اتحادیه های تعاونی که با عضویت شرکت ها و تعاونی هایی که موضوع فعالیت آن ها واحد می باشد تشکیل می گردد. ( حداقل هفت شرکت تعاونی داوطلب )، بعد از تشکل ارکان مقرر در هر اتحادیه ( مجمع عمومی ، هیات مدیره ، هیات بازرسی ) همانند مراحل ثبت شرکت های تعاونی به ثبت می رسد. ( مستفاد از مواد 43 و 45)

پس از ثبت شرکت یا اتحادیه تعاونی ، مراحل اخذ پروانه تاسیس طبق دستورالعمل وزارت تعاون به شرح ذیل می باشد :

• درخواست کتبی شرکت یا اتحادیه تعاونی 
  
• ارائه مدارک ثبت شرکت یا اتحادیه تعاونی و آگهی تاسیس مندرج در روزنامه رسمی 
  
• تعیین شماره مخصوص ( کد ) از طرف وزارت تعاون یا اداره کل تعاون استان برای شرکت یا اتحادیه تعاونی ثبت شده 
  
• و بالاخره صدور پروانه تاسیس برای متقاضی توسط وزارت تعاون یا اداره کل تعاون استان