در این مطلب به تاریخچه‌ای از کلاهبرداری هایی که به شیوه پونزی در دنیا انجام شده است، اشاره می‌شود. پونزی، عملیات سرمایه گذاری جعلی است که در آن سود و بازده سرمایه جدا از سرمایه شخص پرداخت می شود و این سود به جای این که از محل درآمدزایی سرمایه گذاری طرح پرداخت شود از پول افراد جدیدی که جذب این طرح سرمایه گذاری می شوند پرداخت می شود.

قرن نوزدهم
- قبل از چارلز پونزی، در سال 1899 ویلیام میلر یک طرح سرمایه گذاری متقلبانه را در نیورک ایجاد کرد.
 
میلر وعده10 درصد سود هفتگی داده بود و برخی موضوعات و آیتم های اصلی طرح پونزی که شامل سرمایه گذاری مجدد سودهای بدست آمده بود را مورد استفاده قرار داده بود و از افراد دعوت می کرد که سودهای خود را مجددا در طرح سرمایه گذاری کنند. او درمجموع 1 میلیون دلار کلاهبرداری کرد و پس از دستگیری به 10 سال زندان محکوم شد. پس از گذراندن دوران محکومیت او یک فروشگاه مواد غذایی افتتاح کرد. شیوه کلاهبرداری میلر بسیار شبیه چارلز پونزی بود اما به علت اینکه حجم سرمایه هایی که چارلز پونزی جذب کرد بسیار بالاتر بود این به نام پونزی شهرت یافت.

قرن بیستم

دهه 1910
- در اواخر سالهای 1910 میلادی شخصی به نام لوسین ریور، در یکی از خیابان های پاریس بانک خصوصی کوچکی راه اندازی و با وعده پرداخت روزی یک درصد سود،اقدام به جذب سرمایه از مردم کرد. او در تبلیغات خود بیان می کرد که در یک ماه، دو بار سود 15 درصد پرداخت می کند. او به سرعت مشتریان زیادی جذب کرد به طوری که مجبور شد جای کوچک خود را تغییر دهد و محل بزرگتری را انتخاب کند. چند ماه بعد، زمانی که مقامات متوجه رشد مشکوک او شدند،از کشور گریخت. پلیس فرانسه یک عملیات بزرگ برای شناسایی هویت واقعی و کشف و محل اختفای او انجام داد.
نام واقعی او چارلز دویل ولز بود که صاحب یک بانک در مونت کارلو بوده که بیست سال پیش ورشکسته شده بود. او توانسته بود 6000 نفر را فریب دهد و 2 میلیون فرانک از آن ها پول جذب کند.

دهه 1920
- چارلز پونزی در سال 1920 در بوستون آمریکا طرح جذب سرمایه ای را ایجاد کرد که مبنای آن برای درآمدزایی استفاده از یک طرح آربیتراژ بود. (آربیتراژ در علم اقتصاد به معنای بهره گرفتن از تفاوت قیمت بین دو یا چند بازار برای کسب سود است). این طرح در واقع فقط یک پوشش برای پرداخت سود سرمایه گذاران اولیه از سرمایه نفرات بعدی بود.

طرح پونزی برگفته از نام او است. او مدعی بود که پول سرمایه گذاران را در طی 90 روز از طریق یک عجیب و غریب خرید و فروش بین المللی دو برابر می کند. پونزی بیش از 8 میلیون دلار از 30000 سرمایه گذار فقط در طی 7 ماه، قبل از این که طرح او فرو بریزد جمع آوری کند. او پنج سال را در زندان برای فریب مردم گذراند.

دهه 1930
- ایوار کروگر، یک تاجر سوئدی شناخته شده بود. او یک طرح پونزی را ایجاد کرد که دارای ظاهری فوق العاده سودآور و تحریک آمیز برای جذب سرمایه گذاران بود. این طرح در سال 1930 سقوط و کروگر اقدام به خودکشی کرد.

دهه 1980
- ما بین سال های 1970 تا 1984 در پرتقال، شخصی به نام دونا برانکا طرحی با بازپرداخت سود ماهانه 10% ارائه کرد. او در سال 1988 دستگیر و به 10 سال زندان محکوم شد. او همیشه ادعا می کرد که او تنها در تلاش برای کمک به فقرا است اما در دادگاه ثابت شد که او 85 میلیون یورو دریافت کرده بوده است.

- در ژانویه 1984 شخصی به نام آدریان طرحی به نام "Kubus" را در مورد محصولات آرایشی و زیبایی در آفریقای جنوبی ایجاد کرد. اعضا و سرمایه گذاران طرح ظاهرا یک ماده بیولوژیکی که فعال کننده نامیده می شد و برای رشد یک باکتری در شیر استفاده می شود را خریداری می کردند. بعد از رشد یک یا دو هفته ای، باکتری برداشت و سپس خشک می شود و در طرح به فروش می رسد. این باکتری در این طرح هرگز برای محصولات زیبایی استفاده نمی شود و تنها بهانه ای برای فروش و جذب سرمایه گذاران است. طرح های دیگری شامل سرمایه گذاری در مرکز تعطیلات تفریحی و طرح های مربوط به جمع آوری و فروش تمبرهای قدیمی توسط آدریان راه اندازی شد. او توانست با این طرح ها یکی از بزرگترین کلاهبرداری های جذب سرمایه در آفریقای جنوبی را انجام دهد.

- 1600سرمایه گذار در شرکت الماس در ایالت میشیگان حدود 50 میلیون دلار سرمایه گذاری کردند که بزرگترین طرح پونزی در تاریخ این ایالت می باشد.

- در دهه 1980 در سن‌دیه‌گو و کالیفرنیا شخصی به نام دیوید دومینلی با تأسیس شرکتی تحت پوشش معاملات ارز اقدام به جذب 200 میلیون دلار کرد که 120 میلیون دلار را به سرمایه‌گذاران بازگرداند و 80 میلیون را برای خود تصاحب کرد. این طرح تمام کسب‌وکارها و زندگی مردم در سن‌دیه‌گو را درگیر کرد.
 
یکی از افرادی که از نزدیک درگیر این ماجرا بود، نانسی هوور شهردار یکی از شهرهای ساحلی آن منطقه بود که قبلا همکار و از دوستان دیوید در شرکتش بوده است. زمانی که طرح سرمایه‌گذاری دچار مشکل شد دیوید به کارائیب فرار کرد، اما درنهایت دستگیر و به زندان محکوم شد.

- بین سال‌های 1978-1983رون ریوالد یک شرکت سرمایه‌گذاری در هاوایی ایجاد کرد. این شرکت در سال 1983 اعلام ورشکستگی کرد و مشخص شد که یک طرح پونزی بوده است که بیش از 400 سرمایه‌گذار را فریب داده است و بیش از 22 میلیون از آن‌ها دریافت کرده است. ریوالد ادعا کرده بود که شرکت او برای سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا کار می‌کرده است. ریوالد درنهایت مجرم شناخته و روانه زندان شد.

دهه 1990

- MMM یک شرکت روسی بود که یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های پونزی را در تمام دوران انجام داده است. طبق برآوردهای مختلف از 5 تا 40 میلیون نفر بیش از 10 میلیارد دلار پول خود را از طریق سرمایه‌گذاری در این شرکت از دست داده‌اند. این شرکت با وعده نرخ بازگشت سالانه 1000% (10 برابر شدن پول در طی یک سال) اقدام به جذب سرمایه کرد. مشخص نیست که هدف اصلی این طرح با این بازده عجیب‌وغریب چه بوده است. چون این طرح با این حجم پولی جذب شده در تورم و سیستم پولی و بانکی روسیه می‌توانست تأثیرگذار باشد.

- در رومانی بین سال‌های 1999-1991 طرح پونزی توسط شرکت کارتیاس اجرا شد که برای جذب سرمایه، وعده هشت برابر شدن پول در طی 6 ماه را می‌داد. این شرکت 400000 سرمایه‌گذار را با حدود یک میلیارد دلار جذب کرد و درنهایت در سال 1994 با داشتن 450 میلیون دلار بدهی اعلام ورشکستگی کرد. مالک این شرکت توسط دادگاه کلوژ ابتدا به 7 سال زندان محکوم شد اما در دادگاه تجدیدنظر حکم آن به دو سال کاهش یافت و پس از آن به دیوان عدالت عالی رفت و درنهایت حکم به یک سال و نیم کاهش یافت.

- از سال 1997-1993 یک کلیسا در منطقه تمپا فلوریدای آمریکا، به رهبری شخصی به نام جرالد پین، از بیش از 18000 نفر 500 میلیون دلار دریافت کرد.
 
پین و دیگر بزرگان کلیسا با استناد به کتاب مقدس به اعضای کلیسا وعده داده بودند که پول اعضا را دو برابر کنند ولی هیچ پولی به اعضا بازنگرداندند و رهبران کلیسا از 13 تا 27 سال به زندان محکوم شدند. 

- در اواسط دهه 90 میلادی، اقتصاد کشور آلبانی پس از این‌که سال‌ها تحت تأثیر اقتصاد دولتی و شخصیت رهبر کمونیست قبلی خود بود به یک اقتصاد بازار آزاد منتقل شد.

در اقتصاد دولتی کشور آلبانی، طرح‌های هرمی سیستم‌های مالی و بانکی کشور را تحت تسلط خود قرار دادند. مقام های دولتی به طور ضمنی یک سری از صندوق های سرمایه گذاری هرمی را تایید کردند. حدود 3/2 از جمیعت آلبانی در شرکت های سرمایه گذاری هرمی پول خود را قرار دادند. در سال 1997، تعدادی زیادی از مردم که 2/1 میلیارد دلار پول خود را از دست داده بودند برای اعتراض به خیابان آمدند و شورش و به ساختمان های دولتی حمله کردند و منجر به سرنگونی دولت شدند و در برهه ای کشور بدون ثبات و دولت بود.

طرح پونزی چیست؟

طرح پونزی یک سرمایه گذاری فریبکارانه می باشد. در این ترفند سودهایی که به سرمایه گذاران برگردانده می شود، از بهره های متعارف به طرز غیر عادی بالاتر است. این طرح به جای آن که سودی که از فعالیت اقتصادی واقعی بدست آمده باشد، را به سرمایه گذاران پرداخت کند، از پول خودشان یا از پول دیگر سرمایه گذاران به آنها سود پرداخت می کند. پایداری و همیشگی بودن سودهایی که این گونه طرح ها در تبلیغات خود اشاره می کنند، فقط در صورت وجود یک جریان زیاد و رو به افزایش پول که توسط سرمایه گذاران ایجادمی شود، می باشد. سرنوشت تمام این گونه شرکت ها محکوم به شکست است، به این دلیل که میزان پول پرداختی شرکت از میزان پولی که به سمت شرکت می رود، بیشتر است. این گونه طرح ها به نام Richard Ponzi  نام گذاری شده است. او کسی است که اولین بار از این روش در اوایل 1920 استفاده کرد. او از ایتالیا در سال 1903 به آمریکا مهاجرت کرده بود. ریچارد پونزی خود این طرح را ابداع نکرده بود. چارلز دیکنز در اوایل 1857 در رمان Little Dorrit این گونه طرح ها را چند دهه قبل از متولد شدن پونزی توضیح داده بود. او در سرتاسر آمریکا مشهور شد و ثروت بسیاری را از پول سرمایه گذاران بدست آورد.

در کشورهای آمریکایی و اروپایی این گونه شرکت ها قبل از فروپاشی شناسایی و عوامل آن توسط مامورین قانون دستگیر می شوند و هرچه تعداد سرمایه گذاران بیشتر می شود، آنها بیشتر در معرض دید مامورین قرار می گیرند. بزرگترین طرح پونزی مربوط به برنارد مدوف می باشد. این شخص از هر دو گروه اشخاص سرمایه گذار و بنگاه های سرمایه گذاری در طرحش استفاده کرد. میزان سرمایه ای که توسط مدوف در این طرح از بین رفت، 21 میلیارد دلار تخمین زده می شود. اگر میزان سود قول داده شده را هم به میزان مبلغ سرمایه گذاری شده اضافه کنیم، این مقدار به 64.8 میلیارد دلار می رسد. اما دادگاه نیویورک از این میزان سود صرفه نظر کرد و فقط محاکمه را بر اساس 21 میلیارد دلار انجام داد.

قابل ذکر است طرح های هرمی با طرح پونزی متفاوت می باشد و طرح های هرمی در بعضی از شیوه های بکار برده شده شبیه طرح پونزی می باشد. در اینجا به سه تفاوت اشاره می کنیم:

1. در یک طرح پونزی، طراح مانند یک مرکز اتصال برای قربانیان عمل می کند، بدین گونه که او مستقیما با تمام سرمایه گذاران در ارتباط است. اما در طرح هرمی خود اعضا تشویق به جذب سرمایه گذاران دیگر می شوند و مستقیما با سرمایه گذار جدید در ارتباط هستند و از او سود دریافت می کنند. 
   
2. یک طرح پونزی ادعا می کند که تکیه اش بر روی برخی از سرمایه گذاری های محرمانه و داخلی شرکت می باشد. اما طرح های هرمی کلاسیک به وضوح از پول افراد برای پرداخت سود به افراد اولیه استفاده می شود.
   
3. یک طرح هرمی خیلی سریعتر از طرح های پونزی از هم می پاشد و برای پایداری نیاز به افزایش تصاعدی تعداد مشارکت کنندگان دارد. اما در یک طرح پونزی با تشویق افراد به سرمایه گذاری دوباره، می توانند بقاء خود را بیشتر کنند.