۹۴/۱۱/۲۷، ۰۵:۰۳ عصر
اپراتور مجازی تلفن همراه اگرچه واژه جدیدی در حوزه ارتباطات ایران است اما از سال ۱۹۹۹ در دنیا بوجود آمده و تا کنون بیش از ۹۵۰ اپراتور مجازی در دنیا فعالیت دارند. اما اپراتور مجازی تلفن همراه چیست و با اپراتور موبایل چه تفاوتی دارد؟
توسعه تلفن همراه در کشورها موضوعی است که باعث باز ماندن اپراتورهای موبایل از بازاریابی بهتر و مشتری‌یابی می‌شوند یا اینکه در برخی از موارد به مشکلات مالی برای توسعه شبکه خود برخورد می‌کنند. این مشکلات برای اپراتورهای جدیدی که می‌خواهند سهم خوبی از بازار دریافت کنند و همچنین بتوانند پوشش خود را در کشور یا منطقه مورد نظر افزایش دهند، بیش از دیگر اپراتورها مشهود است.
از سویی دیگر، سرمایه‌گذاری برای پوشش سراسری و کسب بازار در کشورهایی که اپراتورهای سراسری قدیمی دارند، بسیار پر دغدغه و هزینه‌بر است. مشتریان شرکت‌های رقیب را نمی‌توان به راحتی و در کوتاه مدت به سوی خود جلب کرد؛ این موضوع سبب می‌شود بازده مالی برای سرمایه‌گذاران در دراز مدت پدیدار شود. به همین دلیل سرمایه‌گذاران از این کار سرباز زده یا در میان راه کار را رها می‌کنند.
برای حل این مشکل به خصوص در کشورهایی که قدمت شبکه موبایل آنها بالا است و از سویی رقابت بین اپراتورهای موبایل کم است، مفهومی به عنوان اپراتور مجازی موبایل شکل گرفت.
اپراتور مجازی موبایل(Mobile Virtual Network Operator) در اصل اجازه راه‌اندازی شبکه جدید موبایل و نصب تجهیزات شبکه تلفن همراه ندارد و باید با عقد قرارداد همکاری از شبکه و تجهیزات اپراتور تلفن همراه(Mobile Network Operator)(یا همان اپراتور اصلی) استفاده کند. بدین ترتیب اپراتور مجازی می‌تواند مشتری، سرویس پشتیبانی، مرکز تماس، بسته‌ها و تعرفه‌ها، برند تجاری و همچنین دفاتر فروش خاص خود را داشته باشد.
آغاز کار اپراتورهای مجازی در انگلستان بود. اولین اپراتور مجازی سال ۱۹۹۹ میلادی با نام Virgin Mobile UK در کشور انگلیس آغاز به کار کرد. تا پایان سال ۲۰۱۴ میلادی ۹۴۳ اپراتور مجازی موبایل در دنیا فعالیت می‌کردند و امروزه بالغ بز ۹۵۰ اپراتور مجازی در جهان وجود دارند. این در حالی است که تعداد اپراتورهای موبایل در دنیا به حدود ۲۶۰ شرکت می‌رسد.
اپراتورهای مجازی در کشورمان قرار است تا پایان سال مجوز دریافت کنند. در میان شرکت‌هایی که برای دریافت مجوز اپراتور مجازی به صورت مجزا یا در قالب کنسرسیوم اقدام کرده‌اند نام شرکت‌های معروف و مشهور فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران همچون: آسیاتک، شاتل، فناپ، های‌وب و پارس آنلاین به چشم می‌خورد.
اینطور که از خبرها به گوش می‌رسد، شرکت‌های اروپایی و فراملیتی برای فعالیت در اپراتورهای مجازی ایران نیز اقدام کرده‌اند. تاکنون نام شرکت انگلیسی Lebara از سوی مدیران فناپ برای اپراتور مجازی این شرکت تأیید شده است. این خبر را محسن یوسف پور که مدیرعامل کنسرسیوم FCP فناپ است ماه گذشته در جریان نشست خبری دریافت مجوز FCP، اعلام کرد و افزود قرار است که فناپ هاب دوم لبارای انگلیس در خاورمیانه شود.
اما اپراتورهای مجازی که قرار است در کشور ما نیز تا کمتر از ۶ ماه دیگر اقدام به ارائه سرویس کنند، چه تفاوت‌هایی با اپراتورهای مجازی دارند؟
تفاوت اپراتورهای مجازی تلفن همراه با اپراتورهای موبایل
یکی از سوال‌هایی که در ذهن کاربران موبایل و مشترکان اپراتورهای موبایل نقش می‌بندد این است که اپراتورهای مجازی تلفن همراه با اپراتورهای موبایل یا همان اپراتورهای اصلی چه تفاوت‌هایی دارند؟ نکاتی که این اپراتورها در آن تفاوت دارند را در زیر بررسی می‌کنیم.
۱. شبکه و زیرساخت فیزیکی
اپراتورهای مجازی موبایل نمی‌توانند خودشان شبکه و زیرساخت فیزیکی جدا داشته باشند. این شرکت‌ها باید برای استفاده از شبکه تلفن همراه، با یک یا چند از اپراتورهای اصلی موبایل قرار داد بسته تا بتوانند از شبکه آنها استفاده کنند. بدین ترتیب در کشور ما هر شرکتی که می‌خواهد مجوز اپراتور مجازی تلفن همراه(MVNO) را دریافت کند باید حداقل با یکی از شرکت‌های همراه اول، ایرانسل و رایتل به توافق رسیده و با آنها قرارداد امضاء کند.
۲. توسعه شبکه
اپراتورهای مجازی موبایل نمی‌توانند شبکه خود را گسترش دهند مگر اینکه اپراتور اصلی برای توسعه شبکه‌اش اقدام کند و دسترسی استفاده از آن را به اپراتور مجازی بدهد. بدین ترتیب اپراتورهای مجازی قبل از قرارداد باید به توسعه فنی و جغرافیایی شبکه اپراتور اصلی به خصوص در زمینه شبکه‌های 3G و 4G دقت کنند.
۳. تعرفه
تعرفه اپراتورهای مجازی باید بر اساس قوانین رگولاتوری و با توافق اپراتور اصلی تعیین گردد. این تعرفه‌ها در برخی مواقع کمتر از اپراتورهای اصلی و در برخی مواقع بیشتر است.
۴. شماره
سرشماره یا همان کد اپراتورهای مجازی می‌تواند متفاوت باشد و رگولاتوری به این اپراتورها سرشماره خاصی را ارائه کند. به عنوان مثال اپراتور مجازی طرف قرارداد همراه اول به جای استفاده از ۰۹۱ در شماره سیم‌کارت‌های خود از شماره مخصوص واگذار شده توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی استفاده کند.
۵. سیم‌کارت
اپراتورهای مجازی می‌توانند سیم‌کارت‌های خود را از اپراتور اصلی تهیه نکرده و خودشان از شرکت تولیدکننده خریداری کنند؛ در ضمن قیمت سیم‌کارت‌های این اپراتورها می‌تواند متفاوت باشد و در این زمینه از اپراتور اصلی تبعیت نکنند.
۶. خدمات
اپراتورهای مجازی تلفن همراه برای ارائه هر خدمت که در مجوزشان ذکر شده باید با اپراتور اصلی به توافق برسند. به عنوان مثال برخی اپراتورهای مجازی پیام چندرسانه‌ای ندارند یا فقط اینترنت ارائه می‌کنند.
۷. طرح‌ها و بسته‌ها
اپراتورهای مجازی تلفن همراه می‌توانند بسته‌ها و طرح‌های تشویقی متفاوت یا ارزان‌تری را ارائه دهند.
۸. برند تجاری
اپراتورهای مجازی تلفن همراه برند تجاری خاصی خود را دارند و می‌توانند نام اپراتور یا اپراتورهای اصلی خود را در سایت یا تبلیغاتشان اعلام نکنند. این برند تجاری خاص به اپراتورهای مجازی استقلال می‌دهد.
۹. فروش
اپراتورهای مجازی موبایل می‌توانند طرح‌های فروش متفاوتی نسبت به اپراتورهای اصلی داشته باشند. برخی از اپراتورهای مجازی موبایل برای جذب مشتری بیشتر با سازمان‌ها و شرکت‌ها قرارداد می‌بندند و برخی تنها در بخش سازمانی خدمات ارائه می‌دهند. این فروش متفاوت می‌تواند شامل سیم‌کارت‌های هوادارای باشگاه‌های ورزشی، هنرمندان و ورزشکاران باشد. یکی از راه‌های خوب فروش سیم‌کارت‌های اپراتورهای مجازی، باندلینگ(فروش مشترک) گوشی‌های هوشمند و سیم‌کارت با تخفیف زیاد در قیمت گوشی خواهد بود؛ این کار برای موفقیت باید مانند کشورهای دیگر با قراردادهای چند ساله و تعهد مالک سیم‌کارت و گوشی به اپراتور فروشنده انجام شود.این کار به خاطر اینکه تا به‌حال توسط سه اپراتور ایرانی انجام نشده است، برای مشترکان اپراتورها و علاقه‌مندان فناوری جذاب است. تاکنون در باندلینگ‌های انجام شده اپراتورها با شرکت‌های تولید کننده موبایل، گوشی مورد نظر با قیمت بالاتر فروخته شده است.
۱۰. مالکیت‌های مجزا
بر اساس قوانین اپراتورها در ایران می‌توانند تنها ۱۰ سیم‌کارت را به نام یک نفر بزنند. اپراتورهای مجازی شامل این قانون می‌شوند و مالکانی که ۱۰ سیم‌کارت از یک اپراتور دارند می‌توانند ۱۰ سیم‌کارت دیگر از اپراتور مجازی طرف قرارداد با این اپراتور نیز داشته باشند.
توسعه تلفن همراه در کشورها موضوعی است که باعث باز ماندن اپراتورهای موبایل از بازاریابی بهتر و مشتری‌یابی می‌شوند یا اینکه در برخی از موارد به مشکلات مالی برای توسعه شبکه خود برخورد می‌کنند. این مشکلات برای اپراتورهای جدیدی که می‌خواهند سهم خوبی از بازار دریافت کنند و همچنین بتوانند پوشش خود را در کشور یا منطقه مورد نظر افزایش دهند، بیش از دیگر اپراتورها مشهود است.
از سویی دیگر، سرمایه‌گذاری برای پوشش سراسری و کسب بازار در کشورهایی که اپراتورهای سراسری قدیمی دارند، بسیار پر دغدغه و هزینه‌بر است. مشتریان شرکت‌های رقیب را نمی‌توان به راحتی و در کوتاه مدت به سوی خود جلب کرد؛ این موضوع سبب می‌شود بازده مالی برای سرمایه‌گذاران در دراز مدت پدیدار شود. به همین دلیل سرمایه‌گذاران از این کار سرباز زده یا در میان راه کار را رها می‌کنند.
برای حل این مشکل به خصوص در کشورهایی که قدمت شبکه موبایل آنها بالا است و از سویی رقابت بین اپراتورهای موبایل کم است، مفهومی به عنوان اپراتور مجازی موبایل شکل گرفت.
اپراتور مجازی موبایل(Mobile Virtual Network Operator) در اصل اجازه راه‌اندازی شبکه جدید موبایل و نصب تجهیزات شبکه تلفن همراه ندارد و باید با عقد قرارداد همکاری از شبکه و تجهیزات اپراتور تلفن همراه(Mobile Network Operator)(یا همان اپراتور اصلی) استفاده کند. بدین ترتیب اپراتور مجازی می‌تواند مشتری، سرویس پشتیبانی، مرکز تماس، بسته‌ها و تعرفه‌ها، برند تجاری و همچنین دفاتر فروش خاص خود را داشته باشد.
آغاز کار اپراتورهای مجازی در انگلستان بود. اولین اپراتور مجازی سال ۱۹۹۹ میلادی با نام Virgin Mobile UK در کشور انگلیس آغاز به کار کرد. تا پایان سال ۲۰۱۴ میلادی ۹۴۳ اپراتور مجازی موبایل در دنیا فعالیت می‌کردند و امروزه بالغ بز ۹۵۰ اپراتور مجازی در جهان وجود دارند. این در حالی است که تعداد اپراتورهای موبایل در دنیا به حدود ۲۶۰ شرکت می‌رسد.
اپراتورهای مجازی در کشورمان قرار است تا پایان سال مجوز دریافت کنند. در میان شرکت‌هایی که برای دریافت مجوز اپراتور مجازی به صورت مجزا یا در قالب کنسرسیوم اقدام کرده‌اند نام شرکت‌های معروف و مشهور فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران همچون: آسیاتک، شاتل، فناپ، های‌وب و پارس آنلاین به چشم می‌خورد.
اینطور که از خبرها به گوش می‌رسد، شرکت‌های اروپایی و فراملیتی برای فعالیت در اپراتورهای مجازی ایران نیز اقدام کرده‌اند. تاکنون نام شرکت انگلیسی Lebara از سوی مدیران فناپ برای اپراتور مجازی این شرکت تأیید شده است. این خبر را محسن یوسف پور که مدیرعامل کنسرسیوم FCP فناپ است ماه گذشته در جریان نشست خبری دریافت مجوز FCP، اعلام کرد و افزود قرار است که فناپ هاب دوم لبارای انگلیس در خاورمیانه شود.
اما اپراتورهای مجازی که قرار است در کشور ما نیز تا کمتر از ۶ ماه دیگر اقدام به ارائه سرویس کنند، چه تفاوت‌هایی با اپراتورهای مجازی دارند؟
تفاوت اپراتورهای مجازی تلفن همراه با اپراتورهای موبایل
یکی از سوال‌هایی که در ذهن کاربران موبایل و مشترکان اپراتورهای موبایل نقش می‌بندد این است که اپراتورهای مجازی تلفن همراه با اپراتورهای موبایل یا همان اپراتورهای اصلی چه تفاوت‌هایی دارند؟ نکاتی که این اپراتورها در آن تفاوت دارند را در زیر بررسی می‌کنیم.
۱. شبکه و زیرساخت فیزیکی
اپراتورهای مجازی موبایل نمی‌توانند خودشان شبکه و زیرساخت فیزیکی جدا داشته باشند. این شرکت‌ها باید برای استفاده از شبکه تلفن همراه، با یک یا چند از اپراتورهای اصلی موبایل قرار داد بسته تا بتوانند از شبکه آنها استفاده کنند. بدین ترتیب در کشور ما هر شرکتی که می‌خواهد مجوز اپراتور مجازی تلفن همراه(MVNO) را دریافت کند باید حداقل با یکی از شرکت‌های همراه اول، ایرانسل و رایتل به توافق رسیده و با آنها قرارداد امضاء کند.
۲. توسعه شبکه
اپراتورهای مجازی موبایل نمی‌توانند شبکه خود را گسترش دهند مگر اینکه اپراتور اصلی برای توسعه شبکه‌اش اقدام کند و دسترسی استفاده از آن را به اپراتور مجازی بدهد. بدین ترتیب اپراتورهای مجازی قبل از قرارداد باید به توسعه فنی و جغرافیایی شبکه اپراتور اصلی به خصوص در زمینه شبکه‌های 3G و 4G دقت کنند.
۳. تعرفه
تعرفه اپراتورهای مجازی باید بر اساس قوانین رگولاتوری و با توافق اپراتور اصلی تعیین گردد. این تعرفه‌ها در برخی مواقع کمتر از اپراتورهای اصلی و در برخی مواقع بیشتر است.
۴. شماره
سرشماره یا همان کد اپراتورهای مجازی می‌تواند متفاوت باشد و رگولاتوری به این اپراتورها سرشماره خاصی را ارائه کند. به عنوان مثال اپراتور مجازی طرف قرارداد همراه اول به جای استفاده از ۰۹۱ در شماره سیم‌کارت‌های خود از شماره مخصوص واگذار شده توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی استفاده کند.
۵. سیم‌کارت
اپراتورهای مجازی می‌توانند سیم‌کارت‌های خود را از اپراتور اصلی تهیه نکرده و خودشان از شرکت تولیدکننده خریداری کنند؛ در ضمن قیمت سیم‌کارت‌های این اپراتورها می‌تواند متفاوت باشد و در این زمینه از اپراتور اصلی تبعیت نکنند.
۶. خدمات
اپراتورهای مجازی تلفن همراه برای ارائه هر خدمت که در مجوزشان ذکر شده باید با اپراتور اصلی به توافق برسند. به عنوان مثال برخی اپراتورهای مجازی پیام چندرسانه‌ای ندارند یا فقط اینترنت ارائه می‌کنند.
۷. طرح‌ها و بسته‌ها
اپراتورهای مجازی تلفن همراه می‌توانند بسته‌ها و طرح‌های تشویقی متفاوت یا ارزان‌تری را ارائه دهند.
۸. برند تجاری
اپراتورهای مجازی تلفن همراه برند تجاری خاصی خود را دارند و می‌توانند نام اپراتور یا اپراتورهای اصلی خود را در سایت یا تبلیغاتشان اعلام نکنند. این برند تجاری خاص به اپراتورهای مجازی استقلال می‌دهد.
۹. فروش
اپراتورهای مجازی موبایل می‌توانند طرح‌های فروش متفاوتی نسبت به اپراتورهای اصلی داشته باشند. برخی از اپراتورهای مجازی موبایل برای جذب مشتری بیشتر با سازمان‌ها و شرکت‌ها قرارداد می‌بندند و برخی تنها در بخش سازمانی خدمات ارائه می‌دهند. این فروش متفاوت می‌تواند شامل سیم‌کارت‌های هوادارای باشگاه‌های ورزشی، هنرمندان و ورزشکاران باشد. یکی از راه‌های خوب فروش سیم‌کارت‌های اپراتورهای مجازی، باندلینگ(فروش مشترک) گوشی‌های هوشمند و سیم‌کارت با تخفیف زیاد در قیمت گوشی خواهد بود؛ این کار برای موفقیت باید مانند کشورهای دیگر با قراردادهای چند ساله و تعهد مالک سیم‌کارت و گوشی به اپراتور فروشنده انجام شود.این کار به خاطر اینکه تا به‌حال توسط سه اپراتور ایرانی انجام نشده است، برای مشترکان اپراتورها و علاقه‌مندان فناوری جذاب است. تاکنون در باندلینگ‌های انجام شده اپراتورها با شرکت‌های تولید کننده موبایل، گوشی مورد نظر با قیمت بالاتر فروخته شده است.
۱۰. مالکیت‌های مجزا
بر اساس قوانین اپراتورها در ایران می‌توانند تنها ۱۰ سیم‌کارت را به نام یک نفر بزنند. اپراتورهای مجازی شامل این قانون می‌شوند و مالکانی که ۱۰ سیم‌کارت از یک اپراتور دارند می‌توانند ۱۰ سیم‌کارت دیگر از اپراتور مجازی طرف قرارداد با این اپراتور نیز داشته باشند.