باشگاه کاربران روماک

فیلترینگ پشت دروازه های تلگرام؛ محبوب ترین پیام رسان ایران فیلتر خواهد شد؟


تلگرام محبوب ترین اپلیکیشن پیام رسان جهان نیست. برای دانستن این نکته کافی است 100 میلیون کاربر فعال ماهانه تلگرام را با آمار 1 میلیاردی واتس اپ و فیسبوک مسنجر و یا 300 میلیونی اسکایپ مقایسه کنید تا متوجه شوید تلگرام تنها یک برنامه در میان انبوه اپلیکیشن هاییست که در حال مبارزه برای به دست آوردن کاربران بیشتر هستند. اما از چند سال قبل و با مشکلاتی که برای وایبر در ایران به وجود آمد، ناگهان تلگرام به عنوان مقصد بعدی کاربران ایرانی مطرح شد و به سرعت به عنوان پایگاه اصلی ایرانی ها در فضای مجازی انتخاب شد. تیم توسعه دهندگان تلگرام با هوشیاری و توجه به نیازهای کاربران ویژگی های متعددی را به این اپ اضافه کردند که از جمله آنها می توان به گروه ها، کانال ها و استیکرهای شخصی سازی شده اشاره کرد که مورد قبول کاربران نیز واقع شدند و روند پیوستن اعضای بیشتر به این شبکه اجتماعی را سریع تر کردند. اما شرایط تلگرام همیشه هم به این خوبی نبوده و فراز و فرودهای متعددی را تجربه کرده است. با این وجود به نظر می رسد تنها چند گام دیگر تا فیلتر شدن این شبکه اجتماعی باقی مانده است.

داستان مشابه تلگرام و وایبر
همان طور که اشاره شد پیش از تلگرام، وایبر مطرح ترین پایگاه کاربران ایرانی در فضای مجازی به شمار میرفت. تقریبا هر کسی که تلفن هوشمند خریداری میکرد حتما برنامه وایبر را روی گوشی خود داشت و مدت زمان زیادی از ساعات روزمره اش را در این شبکه صرف میکرد. اما پس از مدتی خبرهایی از وجود محتوای مجرمانه در وایبر منتشر شد و درست از همان زمان بود که زمزمه های فیلتر شدن آن نیز به گوش رسید. در ابتدا کاربران برای ورود به حساب خود در وایبر با مشکل مواجه شدند که دلیل آن "اختلالات بین المللی" اعلام شد. اما تقریبا برای همگان روشن بود که اختلالات بین المللی نقشی در این مشکلات ندارند و تصمیماتی در حال پیگیری هستند. سپس پس از چندین بار انتشار خبر فیلتر شدن و تکذیب فیلتر شدن وایبر، سرانجام دسترسی کاربران به این شبکه اجتماعی مسدود شد.

چرا تلگرام در آستانه فیلتر شدن است؟
باید این نکته را پذیرفت که برای بسیاری از مسئولین داخلی، وجود شبکه گسترده ای که مردم عادی بتوانند اعضای آن باشند و از سوی امکان نظرات مستمر بر آنها هم وجود نداشته باشد به خودی خود می تواند عاملی ناخوشایند به حساب آید. با این حال تلگرام تحت حمایت مقامات رده بالای دولتی از جمله وزیر ارتباطات و شخص رییس جمهور که همواره از آزادی های مدنی سخن گفته اند از همان ابتدا با فیلترینگ مواجه نشد و توانست به تدریج جای خود را بین کاربران ایرانی باز کند. با این حال اولین زمزمه ها درباره مجرمانه بودن برخی محتوای مجرمانه موجود در تلگرام از زمان اضافه شدن قابلیت ساخت استیکرهای شخصی توسط کاربران شنیده شد. با وجود جالب بودن این قابلیت که امکانات بسیار زیادی را در اختیار گروه های خلاق کاربری برای ساخت استیکرهای متنوع و جذاب قرار می داد، گروهی محدود از کاربران تلگرام با ساخت استیکرهایی که به وضوح بر خلاف قوانین کشور بودند حساسیت های مقامات مسئول را برانگیختند.

دومین عاملی که باعث افزایش حساسیت ها به تلگرام شد نیز اضافه شدن قابلیت ساخت کانال ها بودند. کانال های تلگرامی بدون مشخص شدن هویت گردانندگان اصلی آنها به سرعت در بین کاربران ایرانی محبوب شدند و حوزه های مختلفی از ادبیات، فرهنگ و سیاست گرفته تا تکنولوژی، انتشار محتوای صوتی و همچنین سرگرمی ها را تحت پوشش قرار دادند. در این جا بود که باز هم اقلیتی از کاربران با تاسیس کانال هایی که به انتشار محتوای مجرمانه (از جمله هرزه نگاری، تصاویر و فایل های با محتوای مستهجن و همچنین محتوای سیاسی مغایر با قوانین داخلی) باعث شدند دیدگاه های منفی مقامات رده بالای ایران به تلگرام با شدت بیشتری در رسانه ها منتشر شوند. پس از این اتفاق بود که هر بار می توان در خبرهای داخلی و در بازه های زمانی بسیار کوتاه اظهار نظرهایی در باب مخالفت با تلگرام شنید.

گام آخر؟
اما آخرین گام ها برای فیلتر کردن تلگرام از چند هفته قبل برداشته شد. وزیر ارتباطات ایران در مصاحبه ای اعلام کرد در آخرین جلسه شواری عالی فضای مجازی قانونی به تصویب رسیده که بر اساس آن کانال های تلگرامی ملزم به سامان دهی خواهند شد. پس از آن رییس پلیس فتای کشور در مصاحبه ای دیگر اعلام کرد بر اساس همین قانون، تمامی کانال های تلگرامی که تعداد اعضای آنها بیش از 5000 نفر هستند می بایست در وب سایتی سامان دهی شوند و هویت گردانندگان اصلی آنها در این وب سایت ثبت شود. همچنین وی اعلام کرد در صورتی که کانال ها چنین کاری انجام ندهند بر اساس قوانین قضایی با آنها برخورد خواهد شد. به علاوه، در روزهای پایانی آذر ماه رییس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با تایید خبرهای منتشر شده درباره سامان دهی تلگرام، از اختصاص کدی با عنوان شامد (مخفف عبارت شناسه الکترونیکی محتوای دیجیتال) به کانال های تلگرامی خبر داد و اعلام کرد ادمین های تمامی کانال های فعال در فضای مجازی فارسی ملزم به دریافت این کد هستند و بر اساس آن می بایست اطلاعات هویتی خود را در سامانه مورد نظر ثبت کنند.

به این ترتیب سه نهاد بالادستی در بخش قانون گذاری فضای مجازی (دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای عالی فضای مجازی و پلیس فتا) با موافقت بر سر اجرای طرح سامان دهی تلگرام، عملا بر روی نکته ای واحد تاکید دارند که بدون شک آخرین گام پیش از فیلتر شدن این فضای مجازی خواهد بود. دلیل چنین ادعایی آن است که اصولا کانال های تلگرامی و افرادی که در آنها فعالیت می کنند لزومی برای ارائه مشخصات هویتی خود ندارند و بسیاری از این کانال ها حتی بدون اینکه اعضای آنها مشخص باشند در حال فعالیت هستند. ضمن اینکه به دلیل بسته بودن دسترسی به اطلاعات ثبتی یک کانال تلگرامی از سوی اشخاصی به غیر از سازندگان آن، برخورد با کانال هایی که گردنندگانشان خود را معرفی نکرده اند غیر ممکن خواهد بود. به این ترتیب تنها دو حالت قابل پیش بینیست. برخی از کانال های تلگرامی به عنوان زیر مجموعه ای از وب سایت های بزرگ دیگر در حال فعالیت هستند که عملا در صورت عدم ثبت کانال خود در سامانه "شامد" به سرعت شناسایی شده و تحت پیگرد قضایی قرار خواهند گرفت و در طرف دیگر، تعداد بسیار زیاد و غیر قابل شمارشی از کانال ها نیز در فضای مجازی فارسی فعالیت می کنند که به هیچ وب سایت بالاتری وابسته نیستند و کاملا آزادانه در حال انتشار اطلاعات می باشند و هیچ راهی برای شناسایی ادمین ها و اعضای آنها و برخورد با آنان وجود ندارد.

از مجموع این موارد می توان به راحتی نتیجه گرفت تصویب قانون سامان دهی کانال های تلگرامی احتمالا راهی برای ایجاد زیرساخت هایی است که در آینده ای نزدیک از آنها به منظور استناد و فیلتر کردن تلگرام استفاده خواهد شد.

باید دید واکنش کاربران فضای مجازی به این امر چیست و در صورت فیلتر شدن احتمالی تلگرام، مقصد بعدی کاربران ایرانی کدام یک از اپلیکیشن های پیام رسان دیگر خواهد بود.